‘शीत’ लाई नियाल्दा

Shittalpati Reporter शनिबार, असार १९, २०७८

इन्दिरा ज्ञवाली पौडेल

कविता , आख्यान, नाटक र निबन्ध साहित्यका चार विधाहरू हुन् । कविता सर्वाधिक लोकप्रिय विधा हो । कविता विधा अन्तर्गत विभिन्न उपविधा छन् र वर्तमान समयानुकूल थप नयाँ उपविधाहरूको सूत्रपात हुँदै गएका छन् ।यसै परिप्रेक्ष्यमा साहित्यको चारवटै विधामा दर्जनौं कृति प्रकाशित गरी सक्नु भएका पाल्पाली साहित्य साधक , बहुप्रतिभाशाली व्यक्तित्व पुष्कर अथक रेग्मीद्वारा ७ असार २०७८ का दिन परिकल्पना गरी सामाजिक संजाल मार्फत कविताको लघुतम उपविधाको रूपमा ’ शीत’ को प्रारम्भ भएपश्चात् प्रत्यक्ष,अप्रत्यक्ष फोन, म्यासेन्जर ग्रुप , भाइवर, जुम र गुगल मिट एवं युटुवहरू मार्फत शीतका परिकल्पनाकारले ’शीत’ लेखनको नियम र उदाहरणहरू संप्रेषण गर्दै आउनु भएको छ ।

शीतको लोकप्रियतासंगै १२ असार २०७८ का दिन प्रविधिको प्रयोगद्वारा ‘शीत काव्य समाज नेपाल’ गठन गरेपश्चात यस नव उपविधालाई धेरैले मन पराएको कुरा हामीलाई अनुभूति भयो। शीतको म्यासेन्जर ग्रुप र फेसबुक ग्रुप मार्फत हाम्रो यात्रामा सहभागी हुन आउनेको संख्या देशदेखि विदेशसम्म दिनानुदिन बढ्दै गएको मिठो अनुभूति मैले पाएकी छु । ‘शीत’बाट प्रभावित भएर अग्रज स्रष्टा देवेन्द्र राज शाक्यज्यूले शीतहरू संकलन गरि संग्रहनै निकाल्ने घोषणा गर्नु भएको छ ।

छोटो समयमै शीतले पाएको चर्चाले केही लेखुँ भनेर मेरो मनले कुत्कुत्यायो र मनमा एउटा शीतको भेल आएको अनुभूति गरायो अनि यी हरफहरू कोर्न थाले । शाब्दिक अर्थानुसार ‘शीत’ एउटा सानो पानीको थोपा ,बुँद ,चिसो वा ओस हो । यो दुई अक्षरको हुन्छ , यो कविताको लघुतम रुप हो । ‘लघु’ भन्ने बित्तिकै कुनै पनि वस्तुको एउटा सानो अंश भन्ने बुझाउँछ । जस्तै काँक्रोको लघु रुप चिरो, पानीको थोपो, भातको सितो आदि बुझाए जस्तै यसरीनै नामाकरण गरिएको कविताको लघुतम रूप शीत हो ।मेरो बुझाइमा यस उपविधाले छोटो समयमानै धेरै फड्को मारिसकेको छ ।

मैले यसलाई ‘चटनी’ शब्दले बुझ्न थालेकी छु । चट्नी थोरै हुन्छ तर मिठो, जिब्रो पड्काई पड्काई रसास्वादन गर्छौं त्यस्तै शीत कविता पनि रहेको छ । पहिला दुई अक्षरबाट सुरु भई अष्टाक्षरीमा पुगेपछि एउटा झट्का दिन पुग्छ र शीत वन्दछ । नेपालगञ्जकी नारी स्रष्टा दिलाशाहले शीतलाई टिकटकको संज्ञा दिदै सामाजिक संजालमा लेख्नु भएको – ‘जसरी छोटो समयमै टिकटकलाई सबैले मन पराउनु भयो त्यस्तै शीतलाई पनि ।’

यही क्रमका धेरै स्रष्टाहरूद्वारा शीत लेखन कार्य भईरहेको छ । स्थापित कविहरूद्वारा समेत उत्कृष्ट शीतहरू लेखिएका छन् । मेरो विचारमा – जसरी भू–गर्भबाट खनिज तत्व छानी निकाल्दछौँ त्यसैगरी भाषाको सागर वा गर्भबाट शीतरुपी शब्द चयन गर्न सक्छौ र पूर्ण शीत बन्दछ । शब्द चयन मिल्नपुगेमा चट्नी बन्न पुग्छ ।

शीत विभिन्न छन्द,रस,अलङ्कार, बिम्ब,प्रतीक र व्यङ्ग्य अर्थका साथै अविधा, लक्षणा र व्यञ्जनात्मक शक्तिका रुपमा पनि लेख्न सकिन्छ ।यसलाई मुक्त र वद्घ दुबै शैलीमा रचनागर्न र मानवीकरण गरी सिगार्न,घुमाउँन र नचाउँन डुलाउनपनि सकिन्छ । शीतमा चार पङ्तिले छुट्टा छुट्टै अर्थ दिन्छ , पहिलो विषयवस्तु उठान ,दोस्रो र तेस्रो पङ्तिले थपव्याख्या र चौथोले तर्क वा सारमा गएर टुङ्गिन्छ । पौराणिक, एैतिहासिक, सामाजिक ,राजनैतिक र चारित्रिक साथै समसामयिक विविध क्षेत्रबाट समेत बिम्ब छनौट गर्न सकिन्छ । त्यसैगरी तत्सम, तद्भव आगन्तुक शब्दहरूको प्रयोग गर्न सकिन्छ र अनुप्रास मिलाएर शीतकाव्य रचनागर्दा सुनमा सुगन्धनै हुन्छ । शीत अनुप्राश मिलेका ,नमिलेका, कथात्मक , दोहरी , अन्ताक्षरी आदि गरी बिसौं भन्दा बढी नियम , सूत्रहरूमा लेख्न सकिन्छ । शीतका केही दृष्टान्तहरू निम्नानुसार छन्:

शीत

मेरी

मन्की

रानी ।१।

प्यास

लाग्दा

खान्छु

पानी ।२।

शिव

देव

धर्ती

आऊ ।३।